- Vị khí hư sinh chứng ách nghịch (nấc): Do vị khí không đủ khí mất đi sự hòa giáng nghịch lên mà sinh ra nấc. Điều trị: Bổ vị hòa trung trừ nấc. Bài thuốc: Lục quân tử thang gia giảm: Nhân sâm 8g, bạch truật 12g, trần bì 6g, phục linh 12g, chích thảo 4g, bán hạ chế 8g. Có thể gia thị đế 12g, mộc hương 4g, hậu phác 8g. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn 15 phút.
- Vị khí hư sinh chứng ái khí (ợ hơi): Bệnh nhân ra nhiều mồ hôi hoặc do thầy thuốc phát hãn, hoặc dùng phép hạ, thổ quá mức làm tổn thương trung khí, vị khí bị suy yếu, thực trệ tích lại làm vị khí nghịch lên mà sinh ra chứng ái khí. Triệu chứng: Bệnh nhân ợ hơi liên tục, nhưng không có mùi nồng của thức ăn, vùng dưới tâm bỉ đầy, thích xoa bóp liên tục. Điều trị: Bổ hư giáng nghịch. Bài thuốc Toàn phúc đại giả thang. Toàn phúc hoa 12g, chích thảo 12g, nhân sâm 12g, sinh khương 20g, đại giả thạch 40g, đại táo 12 quả, bán hạ chế 12g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống lúc đói.
- Vị khí hư sinh chứng ẩu thổ (nôn mửa): Do tỳ vị hư yếu thăng giáng thất thường mà sinh bệnh. Triệu chứng: Bệnh nhân nôn mửa ra nước trong, hoặc sau khi ăn cũng nôn mửa, thường ăn uống kém, đại tiện phân lỏng. Điều trị: Kiện bổ tỳ vị. Bài thuốc: Lý trung thang gia giảm: Nhân sâm 12g, can khương 8g, bạch truật 12g, cam thảo 8g. Tùy chứng trạng của bệnh nhân có thể gia giảm cho thích hợp. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống lúc đói.
- Vị khí hư sinh chứng hư lao. Do tỳ vị hư yếu, ăn uống kém, nguồn sinh hóa của huyết không đủ mà sinh bệnh. Triệu chứng: Cơ thể gầy còm, sắc mặt vàng bủng, ăn kém, người mệt mỏi, hụt hơi, tiếng nói nhỏ lười nói. Điều trị: Bổ tỳ ích vị, Bài thuốc: Tứ quân tử thang: Nhân sâm 8g, phục linh 10g, bạch truật 12g, cam thảo 4g, có thể gia thêm các vị bổ khí, bổ huyết, kiện tỳ. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày uống sau khi ăn hoặc lúc đói.
- Vị khí hư sinh chứng nôn ọe của phụ nữ mang thai. Do vị khí vốn suy kém, sau khi thụ thai khí huyết dồn xuống để nuôi dưỡng thai nhi, càng làm cho vị khí yếu thêm mất đi sự hòa giáng, khí của mạch xung xông lên mà sinh bệnh. Triệu chứng: Bệnh nhân thời kỳ đầu có thai thường buồn nôn, nôn mửa, ăn vào thì nôn ra ngay, có khi ngửi thấy mùi thức ăn cũng buồn nôn, ăn uống kém, lưỡi nhạt, mạch hoãn hoạt. Điều trị: Kiện tỳ hòa trung giáng nghịch chỉ nôn. Bài thuốc: Hương sa lục quân tử thang. Mộc hương 4g, trần bì 6g, sinh khương 4g, sa nhân 8g, phục linh 8g, ô mai 2 quả, bán hạ chế 8g, bạch truật 12g, đại táo 3 quả, nhân sâm 8g, chích thảo 4g. Tùy chứng trạng của bệnh nhân mà gia giảm cho thích hợp. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày. Ghi chú chỉ dùng từ 3 - 7 ngày là tối đa.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)
