U chi chít khắp người
Trước khi vào viện 3 tháng anh Đỗ Văn K. (34 tuổi, Quảng Yên, Quảng Ninh) thấy trên người xuất hiện các nốt đặc có nhân vàng, viền đỏ bên ngoài, kích thước 1-3mm, ở vùng lưng, bụng, cánh cẳng tay, đùi cẳng chân 2 bên, không đau, không ngứa, không gây cảm giác khó chịu gì.
Ban đầu anh chỉ nghĩ đơn thuần đó là những nốt mụn ngoài da nên đã tự ý nặn ra, những nốt nhỏ sau khi nặn nhân vàng ra thì thâm lại, đóng vảy còn các nốt to hơn thì rất khó nặn. Đồng thời, các nốt này có xu hướng ngày càng lan rộng và dày đặc hơn. Sau đó, anh K. đi khám chuyên khoa Da liễu tại tỉnh nhưng không rõ bệnh, uống thuốc 1 tháng không đỡ, các nốt mọc nhiều hơn kèm theo mệt mỏi, gầy sút cân, tiểu nhiều, uống nhiều. Khi đến BV Nội tiết Trung ương để khám, anh được được chẩn đoán u vàng phát ban do rối loạn lipid máu hỗn hợp, đái tháo đường typ 2.
ThS.BS Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Trưởng khoa Thận - Tiết niệu, Bệnh viện Nội tiết Trung ương cho biết, u vàng phát ban (erruptive xanthomas) là một tổn thương da lành tính gây ra bởi sự lắng đọng cục bộ của lipid đặc biệt là triglycerid trong lớp hạ bì. Biểu hiện của u vàng phát ban là các nốt đặc, sẩn màu vàng hồng có kích thước khác nhau từ 1-4 mm, thường xuất hiện ở vị trí mặt duỗi các chi và mông và lưng.
Tình trạng này thường đặc trưng bởi nồng độ triglycerid huyết thanh tăng cao và bệnh lí đái tháo đường kiểm soát kém hoặc mới được chẩn đoán. Có khoảng 10% bệnh nhân tăng triglycerid máu nặng có biểu hiện u vàng phát ban trên da. Trường hợp bệnh nhân K. là một trong những ca bệnh đặc biệt của tăng triglycerid máu nặng với biểu hiện trên da kèm theo đái tháo đường mới được chẩn đoán.
Dễ viêm tụy cấp và nhồi máu cơ tim
PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế cho biết, u vàng phát ban là một biểu hiện thường do bệnh lí rối loạn lipid máu toàn thân gây ra (tăng cholesterol hoặc tăng triglicerid, hoặc tăng LDL-c, hoặc giảm HDL-c…). Bệnh thường được phát hiện cùng lúc với mội số bệnh lý tim mạch-nội tiết - chuyển hóa. Đồng thời rối loạn lipid máu cũng là yếu tố nguy cơ của bệnh lý này.
Bệnh không được điều trị có thể gây ra biến chứng ở các cơ quan: Da, nội tạng: nhiễm lipid võng mạc, gan nhiễm mỡ, có thể gây viêm tụy cấp. Nguy hiểm nhất là gây xơ vữa động mạch, tổn thương động mạch vành gây nhồi máu cơ tim, tổn thương mạch máu não gây tai biến mạch não, tổn thương động mạch hai chi dưới gây viêm tắc thiếu máu hoại tử bàn chân....
Để chẩn đoán và điều trị, theo ThS.BS Nguyễn Thị Thu Hương cần phải sinh thiết nốt sẩn tìm tế bào bọt (đại thực bào ăn lipid, xem rối loạn lipid máu này có tính chất gia đình không cùng với đó là tình trạng thừa cân, béo phì, đái tháo đường... Bệnh nhân phải thay đổi lối sống bằng cách giảm cân, giảm lượng carbonhydrat ăn vào, tập thể dục, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, bia.
Cụ thể, ở những bệnh nhân thừa cân, béo phì, nên giảm khoảng 5-10% trọng lượng cơ thể. Cần có chế độ ăn phù hợp, ăn giảm muối, tăng lượng chất xơ (rau xanh) 30-40 g/ ngày, nên ăn nhiều rau xanh khi bắt đầu bữa ăn để giảm hấp thu carbonhydrat trong bữa ăn, hạn chế lượng chất béo trong ngày bằng cách giảm ăn béo bão hòa (như mỡ động vật, bơ, phômai..), nên ăn các loại thực phẩm chứa chất béo không bão hòa như dầu thực vật, các loại hạt như lạc, hướng dương, cá,... Đồng thời, cần giảm lượng carbonhydrat trong ngày tùy thuộc vào tình trạng bệnh. Nên ăn giảm calo, khoảng 500 kcal/ngày, duy trì lượng calo khoảng 800-1.500 kcal/ngày).
Bệnh nhân cần duy trì tập thể dục ít nhất 30 phút/ ngày và ít nhất 150 phút/ tuần. Cần tăng cường dần độ mạnh của các bài tập từ đi bộ nhanh, chạy bộ, aerobic, bóng chuyền, bóng đá, tập các bài tập đối kháng như nhấc tạ, squats.... Ở những bệnh nhân đang hút thuốc lá, cần bỏ càng sớm càng tốt vì hút thuốc lá làm tăng nguy cơ bệnh lí tim mạch (đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, tắc mạch chi...). Hạn chế rượu bia cũng góp phần làm giảm các nguy cơ bệnh tim mạch.
Về điều trị bằng thuốc, chủ yếu là dùng các nhóm thuốc làm giảm triglycerid (fibrat) và LDL cholesterol (statin) đồng thời cần kiểm soát chặt chẽ đường máu, duy trì HbA1C < 7%. Trung bình sau 8 tuần u vàng sẽ biến mất nhưng bệnh nhân không được tự ý dừng thuốc khi chưa có sự cho phép của bác sĩ vì chỉ số triglycerid có thể tăng cao trở lại và gây ra các nguy cơ về tim mạch cũng như viêm tụy cấp đe dọa tính mạng.
