Thiên tai ngày càng dị thường

Miền núi phía Bắc hay xảy ra thiên tai nhất

Ngày 27/4, Ban Chỉ đạo T.Ư về Phòng, chống thiên tai tổ chức Hội nghị Phòng, chống thiên tai (PCTT) khu vực miền núi phía Bắc năm 2021. Theo báo cáo tại hội nghị, năm 2020, thiên tai tại khu vực miền núi phía Bắc không diễn ra khốc liệt như một số năm trước, song hết sức cực đoan, dị thường. Trong năm, khu vực đã xảy ra 13/21 loại hình thiên tai, trong đó có 109 trận giông lốc sét kèm mưa đá, 56 trận mưa lớn, lũ quét, sạt lở đất, 2 đợt rét đậm, rét hại, 74 trận động đất và dư chấn… Các loại hình thiên tai đã khiến 56 người chết và mất tích, 118 người khác bị thương. Bên cạnh đó là 1.693 nhà sập đổ, 56.214 nhà hư hỏng, tốc mái. Khoảng 18.600ha lúa và hoa màu bị thiệt hại cùng 32.800 gia súc, gia cầm bị chết, cuốn trôi… Tổng thiệt hại về kinh tế ước 1.300 tỷ đồng.

Bước vào những tháng đầu năm 2021, thiên tai tại khu vực miền núi phía Bắc tiếp tục diễn biến phức tạp. Đặc biệt là dù chưa bước vào mùa mưa, song một số địa phương đã xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất khiến 3 người chết, 320 nhà dân bị tốc mái, hư hỏng, cùng gần 1.100 gia súc, gia cầm bị chết, cuốn trôi. Đây là điều hiếm gặp, báo hiệu một năm thiên tai khó lường trong khu vực.

Theo các chuyên gia, khu vực miền núi phía Bắc có nhiều đặc điểm dễ khiến thiên tai xảy ra. Cụ thể, các tỉnh hầu hết có địa hình chia cắt, phổ biến là núi cao, độ dốc lớn. Địa chất phức tạp, nhiều sông, suối và công trình hồ đập. Không chỉ vậy, đây còn là khu vực có lượng mưa lớn nhất cả nước, thường xuyên gây ra tai biến địa chất kèm theo lũ quét, sạt lở đất. Trong khi đó, cơ sở hạ tầng nói chung và phục vụ công tác PCTT trong khu vực kém phát triển; khả năng chống chịu hạn chế, dễ bị tổn thương. Đây cũng là khu vực có tốc độ gia tăng dân số nhanh. Sinh kế của người dân chủ yếu là sản xuất nông, lâm nghiệp ven các sông suối và sườn đất dốc, dễ bị tổn thương. Thiệt hại do tác động thiên tai có thể gây ra bởi vậy rất lớn.

Lũ quét, sạt lở đất xuất hiện sớm

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thuỷ văn Quốc gia cho biết năm nay, bão và áp thấp nhiệt đới có thể ảnh hưởng đến các tỉnh, TP khu vực phía Bắc từ khoảng tháng 8 – 9/2021. Trong các tháng 5, 8, 9, tổng lượng mưa phổ biến lớn hơn trung bình nhiều năm khoảng 10 – 20%.  Mưa lớn ở khu vực sẽ tập trung nhiều vào thời điểm tháng 6 – 9/2021. Đáng chú ý, mưa lớn cục bộ trong thời đoạn ngắn có thể xảy ra, nguy cơ cao gây lũ quét, sạt lở đất. Ngoài ra, các đợt lũ vừa, lũ lớn sẽ tập trung trong các tháng 8 – 9/2021. Nguy cơ lũ quét, sạt lở đất xuất hiện sớm tại khu vực Tây Bắc, Việt Bắc.

Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để giám sát, cảnh báo những hiện tượng đó để đưa ra những dự báo phù hợp, cung cấp cho người dân những thông tin kịp thời, có giải pháp ứng phó tránh thiệt hại về người và tài sản. Một trong những khó khăn, thách thức lớn nhất của ngành KTTV quốc tế cũng như Việt Nam, kể cả với những nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản… đó là tất cả các yếu tố, hiện tượng KTTV có sự biến động nhanh, bất thường; trong khí quyền các hiện tượng đó tồn tại ở quy mô, không gian, thời gian khác nhau. Về không gian, quy mô có thể ở cấp toàn cầu, khu vực cho đến quốc gia, địa phương; những hệ thống hoàn lưu nhỏ luôn luôn tương tác với nhau, chỉ tồn tại trong vài phút cho đến một tiếng như giông, lốc, sét…; cũng có những hiện tượng tồn tại, xảy ra trong một vài ngày, vài tháng cho đến vài năm như hiện tượng El Nino, La Nina gây ra hạn hán, mưa lũ.

Chính vì các hiện tượng trong khí quyển luôn có quy mô rất đa dạng và tương tác với nhau nên rất khó đoán định. Để giải được hệ phương trình nhiệt động lực học đó trong các hiện tượng KTTV như bão, lũ, mưa lớn… đến thời điểm này vẫn là một trong 7 bài toán thiên niên kỷ chưa giải được. Đó là lý do tại sao cho đến nay, chúng ta mới đưa ra dự báo chứ chưa đưa ra được những con số thời tiết hai ngày tới hay một tháng tới… chính xác hoàn toàn.

Hiện nay, để dự báo được những cơn bão lớn, cường độ mạnh, ngành KTTV Việt Nam phải liên tục cập nhật, vận dụng tất cả kiến thức, công nghệ mới cũng như tận dụng sự phối hợp với các tổ chức quốc tế.  Việc dự báo, cảnh báo sớm lũ quét, sạt lở đất đến nay vẫn còn nhiều khó khăn, do vậy công tác phòng chống phải được chính người dân quan tâm, tự bảo vệ mình trước.