Tính đến hết năm 2019, tổng công suất lắp đặt của hệ thống điện quốc gia đạt khoảng gần 54.880MW, trong đó nhiệt điện than đóng góp 19.812MW, tương đương 36%. Dự thảo Quy hoạch điện 8 đề xuất tiếp tục xây thêm hơn 33.000MW công suất nhiệt điện than đến năm 2045. Đáng chú ý, dự kiến công suất nhiệt điện than năm 2030 là 38.123MW. Nghĩa là, công suất nhiệt điện than sẽ tăng gấp đôi chỉ trong 10 năm tới.
Theo chuyên gia năng lượng và môi trường Nguyễn Đăng Anh Thi, Trung tâm Phát triển Sáng tạo xanh (GreenID), than đá chính là “thủ phạm” trong việc gây ô nhiễm không khí tại Việt Nam. Các nhà máy nhiệt điện than là đối tượng chủ chốt trong việc tiêu thụ than đá. Trong vòng 10 năm qua, tăng trưởng công suất nguồn điện được đóng góp chủ yếu bởi nhiệt điện than. Tăng trưởng công suất toàn hệ thống là 2,5 lần, nhưng tăng trưởng công suất nhiệt điện than đến 7,2 lần. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính thiệt hại kinh tế do ô nhiễm không khí tại Việt Nam khoảng 5% GDP mỗi năm. Với GDP năm 2019 là 262 tỷ đô la Mỹ, thiệt hại kinh tế do ô nhiễm không khí tại Việt Nam lên đến 13 tỷ đô la Mỹ. Theo tỷ lệ lượng than được tiêu thụ như trên, các nhà máy nhiệt điện than gây ra thiệt hại do ô nhiễm không khí đến gần 4,5 tỷ đô la Mỹ, tương đương 104.000 tỷ đồng trong năm 2019.
Xét về bản chất thành phần hóa học, than đá rõ ràng “bẩn” hơn xăng dầu nhiều lần. Loại than đá nội địa đang dùng phát điện tại Việt Nam là than antraxit dạng hạt không lớn hơn 25ml nên gọi là than cám, phổ biến là loại than cám 6A, 6B, 5A, 5B. Loại than đá nhập khẩu đang dùng phát điện tại Việt Nam là than bitum (than mỡ) và than sub-bitum, chủ yếu từ Indonesia và Úc. Hàm lượng lưu huỳnh trong than đá cao hơn từ 10 - 13 lần so với trong dầu diesel, hàm lượng tro trong than đá cao hơn từ 1.500 - 4.250 lần so với trong dầu diesel. Điều này giải thích vì sao đốt than gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng vượt bậc so với đốt dầu.
