Tử trận ở vùng Lục Ngạn
Mùa xuân năm 1077, ba mươi vạn quân Tống do Quách Quỳ và Triệu Tiết chỉ huy theo đường ải Nam Quan, Lạng Sơn ồ ạt tấn công Đại Việt. Tới khu vực ải Chi Lăng, quân Tống gặp sự kháng cự quyết liệt của quân động Giáp do Thân Cảnh Phúc chỉ huy.
Nhưng trước thế tấn công ồ ạt của giặc, Thân Cảnh Phúc cho quân lui vào rừng núi để bảo toàn lực lượng và cùng các tù trưởng khác là Sầm Khánh Tuân, Nùng Trọng Linh dùng chiến thuật du kích, tiêu hao sinh lực quân Tống, quấy rối vùng sau lưng chúng, góp phần làm chậm sức tiến công của địch, giúp đại binh do Lý Thường Kiệt chỉ huy chặn được quân Tống tại phòng tuyến sông Như Nguyệt.
Trong vùng tạm chiếm, Thân Cảnh Phúc thực hiện vườn không nhà trống, địch đến ông cho dân binh rút hết vào rừng, chỉ để một vài người ốm yếu ở nhà, giặc phải thừa nhận “Lưu Kỷ, Thân Cảnh Phúc đều cầm cường binh “. Chúng nhận xét Thân Cảnh Phúc và đội dân binh “là thiên thần động Giáp”.
Trong một trận chiến đấu ở vùng Lục Ngạn, Thân Cảnh Phúc tử trận.
Nhiều nơi lập đền thờ
Thân Cảnh Phúc được phụng thờ tại các đình làng đều mang tên Đình Thân, với tên gọi Thân Vũ Thành, cùng Cao Sơn, Quý Minh (có thể là Thừa Quý và Thiệu Thái) và các công chúa nhà Lý, nằm tại xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, thị trấn Đồi Ngô huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang. Đình Thân ở Đồi Ngô có một đạo sắc phong cổ và các câu đối nói về công lao của tướng quân Vũ Thành và các công chúa nhà Lý.
Đình Thân này được Bộ Văn hoá Thông tin cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hoá cấp nhà nước ngày 28/4/1994.
Đình làng Tòng Lệnh, thuộc thôn Tòng lệnh, xã Trường Giang, huyện Lục Nam (nơi ông chào đời) thờ ông với tên khai sinh là Vũ Công Thành. Tại Tòng Lệnh vẫn còn đền thờ mẹ ông. Nhà nước đã công nhận đình làng là di sản văn hoá cấp tỉnh theo quyết định số 511-/QĐ-BVHTT ngày 10/11/2006. Lễ hội được tổ chức trong ba ngày từ 5 đến 7 tháng Giêng hàng năm.
Lễ hội đình Tòng Lệnh
Khu di tích đền Từ Hả (xã Hồng Giang, Lục Ngạn, Bắc Giang) nằm trọn trên núi Kỳ Lân (Kỳ Sơn) là một khu đất có địa thế đẹp. Trước núi là sông Lục Nam và núi Yên Tử, phía sau là vòng cung Bắc Sơn và dãy Bảo Đài, Thái Hoà hùng vĩ, bên tả, bên hữu là thung lũng sông Lục Nam chạy dọc theo tuyến lộ Đông Bắc, nối liền Hà Bắc trước đây với miền núi cao Lạng Sơn.
Đền Từ Hả là một trung tâm của những nơi thờ tướng quân Vũ Công Thành nên tại đền Thượng, tượng Tướng quân được đặt ở vị trí trang trọng nhất. Tượng tạc từ thời Lê, sơn son thiếp vàng lộng lẫy uy nghi. Tới nay, hình tượng Vũ Công Thành vẫn còn ghi đậm trong tâm trí của nhân dân đôi bờ sông Lục.
Theo truyền thuyết mà dân kể lại: xưa kia có một vị Tướng quân – tức Tướng quân Vũ Công Thành, đánh giặc bị đứt lìa đầu ra khỏi cổ, ông đã tìm hỏi 100 người xem liệu mình còn được sống không, hỏi 99 người họ nói là sống, còn một người cuối cùng nói rằng “cây bị chặt thì còn mọc chồi, người đứt lìa cổ làm sao mà còn sống được” thế là ông ấy chết.
Nghe nói ông bị giặc phương Bắc chém đứt cổ và được ngựa đưa từ một ải ở Lạng Sơn về đi qua xã Nam Quan, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn thì ngựa dừng nghỉ một lần, về đến ải Khả Lý hay còn gọi là Ly Sa tức làng Đồn xã Sa Lý, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang ngày nay, ngựa lại nghỉ một lần.
Những nơi ngựa đưa xác ông qua và dừng nghỉ có những giọt máu chảy xuống và những nơi đó được dân lập Đình thờ. Đình làng Đồn trước đây dân đã từng ra lễ hội và dâng hương vào ngày 4 tháng Giêng hàng năm.
Hiện nay Đình làng Đồn đã được dân đóng góp xây dựng lại từ năm 2014, do mất bản sắc Đình nên bà con nơi đây đã mong được ai đó biết về sắc Đình ấy để nhân dân tiến hành quy hồi lại và làm lễ cho Ngài vào nhà mới.
(còn nữa)
TS Nguyễn Thành Hữu
