Suy thượng thận do thuốc Corticoid là bệnh khá phổ biến ở Việt Nam hiện nay. Nguyên nhân thường do lạm dụng các thuốc Corticoid (như Prednisolone, Medrol, Dexamethasone...) để chữa các bệnh như dị ứng, viêm mũi xoang, thoái hóa khớp…
Chỉ sau 2 tuần dùng thuốc đã có thể bị suy tuyến thượng thận
Lạm dụng thuốc corticoid có thể gây suy thượng thận rất sớm, chỉ sau 2 tuần dùng thuốc và nguy cơ gây suy thượng thận nặng nếu dùng thuốc liều cao, dùng đường tiêm, dùng nhiều lần trong ngày, dùng liên tục trong thời gian dài, dùng các thuốc tác dụng mạnh như Dexamethasone (rất hay có trong các thuốc đông y trá hình).
Một số ít bệnh nhân dùng corticoid liều thấp và trong thời gian ngắn, ví dụ dưới 1 tháng, nhất là dưới 2 tuần thì thường chỉ bị suy thượng thận nhẹ, tạm thời và có thể hồi phục sau 1-2 tháng. Tuy nhiên đại đa số các bệnh nhân chỉ được chẩn đoán suy thượng thận sau một thời gian dài nhiều tháng, nhiều năm dùng corticoid liều cao. Khi đó tuyến thượng thận 2 bên đã bị teo và phải mất thời gian cũng có thể là vài tháng, hoặc cả năm thì tuyến thượng thận mới có thể sản xuất Corticoid (nội sinh) như bình thường.
Thậm chí có người bị suy thượng thận vĩnh viễn, không có khả năng hồi phục và phải dùng thuốc Hydrocortisone thay thế suốt đời. Những trường hợp này, bệnh nhân có thể đi khám lại sau 2-3 tháng để được làm một số xét nghiệm đánh giá liệu chức năng tuyến thượng thận đã hồi phục phần nào chưa.
Họ không nên đi khám liên tục hàng tuần hoặc mỗi 2-3 tuần vì chỉ tốn tiền và có khi lại mua thêm sự lo lắng. Có những người đi làm xét nghiệm thấy Cortisol máu là 12 nmol/L (bình thường khoảng 120 - 500) trong khi tuần trước là 20 nmol/L thì rất buồn vì có vẻ chức năng tuyến thượng thận của mình lại tồi hơn sau một thời gian điều trị. Điều này là không đúng vì nồng độ cortisol trong máu sẽ dao động liên tục và nếu ở mức < 50 nmol/L nghĩa là vẫn bị suy thượng thận.
Một điều nữa cần lưu ý là thuốc Synacthen (ACTH tổng hợp) không có chỉ định cho điều trị suy tuyến thượng thận, mà chỉ nên dùng để làm test chẩn đoán suy thượng thận và đánh giá chức năng tuyến thượng thận đã phục hồi hoàn toàn hay chưa để quyết định ngừng điều trị hydrocortisone.
 |
Suy thượng thận do thuốc Corticoid - ảnh minh họa |
Điều trị giống như cai nghiện ma túy
Điều trị suy tuyến thượng thận có thể khỏi được nhưng sẽ tùy từng bệnh nhân mà thời gian hồi phục sẽ rất khác nhau. Bình thường hoạt động của tuyến thượng thận được điều hòa bởi tuyến yên, tuyến yên tiết ra hormon ACTH kích thích tuyến thượng thận tăng sản xuất Cortisol, và khi nồng độ Cortisol trong máu cao sẽ phát tín hiệu lên tuyến yên để tuyến yên biết và giảm tiết ACTH, và hoạt động của tuyến thượng thận sẽ được giảm xuống.
Ngược lại khi nồng độ cortisol máu giảm hoặc khi cơ thể cần nhiều cortisol (như khi bị ốm, sốt hay stress...) thì tuyến yên sẽ tiết ra nhiều ACTH hơn để kích thích tuyến thượng thận hoạt động mạnh hơn, tăng tiết cortisol để đáp ứng nhu cầu của cơ thể.
Khi sử dụng quá nhiều thuốc glucocorticoid thì nồng độ corticoid ngoại sinh từ bên ngoài đưa vào (có cấu trúc tương đối giống với Cortisol) tăng cao trong máu sẽ phát tín hiệu (thực chất là ức chế) để tuyến yên không tiết ra hormon ACTH nữa, hậu quả là tuyến thượng thận sẽ không hoạt động. Nếu tình trạng này kéo dài thì tuyến thượng thận sẽ bị teo, và khi cơ thể cần nó sẽ không thể tiết ra Cortisol được nữa. Khi đó cơ thể sẽ rơi vào tình trạng suy thượng thận.
Lưu ý là lạm dụng thuốc corticoid có thể gây suy thượng thận rất sớm, chỉ sau 2 tuần dùng thuốc, và nguy cơ gây suy thượng thận nặng nếu dùng thuốc liều cao, dùng đường tiêm, dùng nhiều lần trong ngày, dùng liên tục trong thời gian dài, dùng các thuốc tác dụng mạnh như Dexamethasone (rất hay có trong các thuốc đông y trá hình)...
Quá trình này giống như một người tự nhiên được cho rất nhiều tiền thì sẽ sinh thói quen lười biếng, ngủ nhiều, và mất khả năng lao động khi cần. Những người này, nếu bị nhiễm khuẩn, thì rất dễ bị shock và trụy tim mạch rồi tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Điều trị suy thượng thận do thuốc giống như quá trình cai nghiện thuốc phiện. Đầu tiên cần ngừng ngay các thuốc corticoid đang dùng và đổi sang loại thuốc nhẹ nhất, ít gây ức chế tuyến yên nhất là Hydrocortisone với liều vừa đủ cho cơ thể cần. Đồng thời phải điều trị các bệnh lý đi kèm, bệnh lý là nguyên nhân khiến người ta tìm đến Corticoid như đau khớp, dị ứng...
Tuy nhiên do tuyến thượng thận có thể đã bị teo nên thời gian đánh thức và phục hồi chức năng sẽ mất nhiều thời gian, cũng như người đang quen sung sướng và không phải làm gì mà bây giờ bị bắt đi lao động nặng lại vậy. Những người bị suy nhẹ có thể hồi phục sau 6-12 tháng, suy nặng cần 2-3 năm, nhưng cũng có những người bị suy thượng thận vĩnh viễn.
Lưu ý suy tuyến thượng thận là bệnh nội tiết, không phải là bệnh thận, nên người bệnh cần được khám và điều trị tại chuyên khoa Nội tiết.
TS.BS. Nguyễn Quang Bảy, Trưởng khoa Nội tiết Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai
