Theo y học cổ truyền, rau ngổ có vị cay đắng, mùi thơm, tính mát, không độc. Tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu thực, thông ứ trệ. Chữa chứng phong thấp nhức mỏi, ngoại cảm, sạn thận, sạn mật, sang thương, ứ huyết. Theo y học hiện đại, rau ngổ là loại rau kháng viêm, kháng khuẩn tốt. Trong rau ngổ có chứa nhiều tinh dầu (0,1%), chủ yếu là limonene, aldehyd perilla, monoterpenoid cetone và cis-4-caranone, ngoài ra còn có các nhóm hợp chất coumarine và flavonoid có tác dụng kháng viêm và kháng khuẩn. Bộ môn Dược liệu, Trường Đại học Cần Thơ phân tích, rau ngổ có hợp chất tinh dầu flavonoid coumarin, axit hữu cơ đường khử, không có alcaloid và glucosid, là dược chất có tác dụng giãn cơ trơn đường ruột tử cung, tăng cường lượng nước tiểu.
Vào mùa hè, các món canh cá, món gỏi thường dùng kèm với rau ngổ bởi rau ngổ có vị cay, thơm, hơi chát, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, chỉ khái, giải độc, tiêu thũng, trừ viêm, chống sưng, giảm đau, sát trùng đường ruột, làm thuốc lợi tiểu, trị sỏi thận, sốt nóng, chống lão hóa, ngừa ung thư, trị thủy thũng, viêm kết mạc, phong chẩn, thủy đậu, trị những cơn đau thắt bụng.
Để trị ho lâu ngày do viêm phế quản mạn tính, ngủ hay mơ lấy 50g rau ngổ rửa sạch, giã nhuyễn vắt lấy nước cốt, cho thêm vài hột muối uống lúc sáng mới tỉnh dậy chưa đánh răng súc miệng, liên tục 10 - 15 ngày sẽ khỏi. Chữa trẻ đái dầm lấy mùi tàu, rau ngổ, cỏ mần trầu, mỗi thứ 20g, cùng với 10g cỏ sữa lá nhỏ, thái nhỏ, phơi khô. Cho tất cả vào nồi, đổ 500ml nước sắc còn 150ml, uống sau bữa ăn tối khoảng 5-10 ngày, có thể dùng 2 - 3 liệu trình.
Trong chế biến món ăn, món bí đỏ xào tỏi và rau ngổ tốt cho mắt. Nguyên liệu gồm bí đỏ, rau ngổ, dầu oliu, nước mắm, tỏi. Bí đỏ gọt vỏ, bỏ hạt, rửa sạch, thái miếng nhỏ vừa ăn. Tỏi bóc vỏ băm nhỏ. Rau ngổ rửa sạch, cắt nhỏ. Làm nóng chảo, cho dầu oliu vào xào cùng. Món lươn om rau ngổ gồm lươn, rau ngổ, sả, ớt, nước cốt dừa, gia vị. Lươn làm sạch, rửa qua với giấm cho sạch nhớt và bớt mùi tanh. Dùng dao xẻ xéo phần thịt lươn, ướp lươn cùng hạt nêm và nước mắm trong 30 phút. Xào lươn chín thêm rau ngổ vào. Món ăn giúp tiêu hóa tốt, hồi phục sức khỏe nhanh, người lớn hay trẻ nhỏ ăn đều tốt. Món dê tái chanh lúc nào cũng có rau ngổ đi cùng. Món ăn này bổ huyết, tốt cho trẻ gầy yếu, ra nhiều mồ hôi. Món bún vịt nấu chao không thể thiếu rau ngổ. Món ăn có tác dụng tốt với trẻ hay đái dầm, nhiệt bệnh, lợi bổ ngũ tạng.
Lương y Hoàng Xuân (Chùa Bộc, Hà Nội)
