Với bất kỳ cơ quan báo chí nào, thì các tác phẩm liên quan đến điều tra cũng được đánh giá cao. Phóng sự điều tra được coi như một tín chỉ quan trọng để nói về đẳng cấp của cơ quan báo chí, bằng chứng quan trọng khẳng định danh tiếng của tờ báo. Nhưng điều tra báo chí là một mảng đề tài khó, đòi hỏi nhà báo, ngoài kiến thức, sự dấn thân... còn phải biết “nhìn” ra sự khác biệt.
Ví dụ như trong loạt bài xe buýt BRT đội giá, Báo Nhân dân có loạt bài phóng sự điều tra 3 kỳ bóc tách những sai số rất lớn: 1 chiếc xe BRT được chủ đầu tư mua tới 5,5 tỷ đồng, cao hơn cả tỷ đồng so với một chiếc xe khách hiện đại nhất.
Sau vài tháng đi mật phục để tìm mã động cơ, đến khảo sát giá thị trường và hỏi luôn cả Tổng Cục Hải quan về giá thành động cơ nhập về... phóng viên đã tính được giá trị của một chiếc xe BRT không quá 2 tỷ đồng. Đến nay, kết luận Thanh tra Chính phủ đã khẳng định thông tin này.
Hay như trên báo cáo của Sở Giao thông Vận tải Hà Nội về việc trợ giá xe buýt trong 10 năm, từ 2008 – 2018, giữa 13 trang báo cáo chi chít chữ, hàng chục phóng viên đều đưa tin về những “thành tích” của Sở Giao thông Vận tải Hà Nội như số lượng xe buýt tăng, số chuyến đúng giờ tăng, lượng khách tăng... thể hiện chính sách trợ giá xe buýt tốt...
Nhưng phóng viên điều tra lại để ý đến một dòng chữ: “Bình quân trợ giá tuyến đường (đ/km) giai đoạn 2015 - 2017 là 10.472đ/km (thấp hơn 13% so với giai đoạn 2012 - 2014); trợ giá hành khách duy trì mức ổn định là 2.678đ/hành khách”.
Lưu ý rằng, mức giá 10.472đ/km, tương đương cước taxi thông thường với những km đầu khách lên xe!
Đối với vận tải hành khách bằng xe buýt, giá trị xe buýt bị hao mòn theo thời gian, đồng nghĩa với việc phân bố chi phí mua xe sẽ giảm dần. Trong khi đó, vận tải hành khách tăng, số chuyến xe tăng, vậy tại sao lại cần trợ giá và trợ giá ở mức cao như vậy?
Chỉ quan sát báo cáo, tinh ý phát hiện ra điểm bất thường từ một dòng chữ rất nhỏ, phóng viên điều tra đã bóc tách vấn đề, đến kết luận trợ giá xe buýt đang là một dạng biệt đãi...
Hai ví dụ trên, là những điển hình cho quan sát, đều từ những chi tiết rất nhỏ, nhưng khác biệt, kết hợp câu hỏi “Tại sao?” sẽ đưa phóng viên từ những thông tin này đến thông tin khác.
