Ở Việt Nam, ngày Hạ chí thường được coi là ngày bắt đầu của mùa Hè. Hội Thiên văn Hà Nội (HAS) cho biết, Hạ chí năm nay diễn ra lúc 3h46 (giờ Việt Nam) thứ Sáu ngày 21/6 dương lịch (tức ngày 16/5 âm lịch). Cực bắc của Trái đất sẽ nghiêng về phía Mặt trời. Lúc này, Mặt trời đạt tới vị trí tối đa về phía bắc của bầu trời. Mặt trời sẽ chiếu sáng thẳng lên đường chí tuyến bắc tại 23,44 vĩ độ bắc.
 |
Lý do 21/6 là “ngày dài nhất trong năm” 2024. Ảnh minh họa |
Hạ chí là ngày gì?
Theo EarthSky, hạ chí không phải là một ngày, mà là một điểm. Đó là khoảnh khắc khi mặt trời ở xa nhất về phía bắc trên bầu trời của chúng ta. Vào ngày có điểm hạ chí, mặt trời mọc và lặn xa nhất về phía bắc trên đường chân trời nơi bạn sống và gần với đỉnh điểm nhất vào buổi trưa.
Ở Bắc bán cầu, ngày có điểm hạ chí đánh dấu những đêm ngắn nhất và những ngày dài nhất trong năm. Đối với Nam bán cầu, nó đánh dấu những đêm dài nhất và những ngày ngắn nhất. Sau ngày này, mặt trời sẽ lại bắt đầu di chuyển về phía nam trên bầu trời của chúng ta.
Theo NASA, "hạ chí" (solstice) có nghĩa là "mặt trời đứng yên" trong tiếng Latin. Đó là bởi vì mặt trời mọc vào ngày hạ chí ở xa nhất về phía đông bắc và hoàng hôn ở xa nhất về phía tây bắc trong năm. Trong một vài ngày trước và sau ngày hạ chí, mặt trời cũng xuất hiện gần những điểm xa nhất này trước khi từ từ quay trở lại để mọc và lặn về phía đông vào điểm phân tiếp theo.
Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), thời điểm hạ chí, cực bắc của trái đất sẽ nghiêng về phía mặt trời. Lúc này, mặt trời đạt tới vị trí tối đa về phía bắc của bầu trời. Mặt trời sẽ chiếu sáng thẳng lên đường chí tuyến bắc tại 23,44 vĩ độ bắc.
“Đây sẽ là ngày đầu tiên của mùa hè ở Bắc bán cầu và là ngày đầu tiên của mùa đông ở Nam bán cầu. Đây cũng là ngày có thời gian ban ngày dài nhất và đêm ngắn nhất trong năm”, HAS thông tin.
Vì sao ngày Hạ chí dài nhất trong năm?
Khi Hạ chí bắt đầu, Trái đất nghiêng 23,5 độ so với trục Trái đất. Vào ngày 21/6 (có những năm là 20/6), Bắc cực sẽ hướng về Mặt trời nhiều nhất. Thông thường, ngày đông chí xảy ra khi nửa trên Bắc cực đối diện trực tiếp với Mặt trời và Nam cực chìm trong bóng tối.
Thứ Ba là ngày đánh dấu điểm cao nhất của mặt trời nhưng không phải là ngày nhiệt độ cao nhất do nhiệt độ ở đại dương bắt đầu giảm dần. Đến giữa tháng sáu, các đại dương ở Bắc bán Cầu vẫn giữ được nhiệt độ “mát” từ mùa đông năm ngoái.
So với mùa đông, vào mùa hè, Trái đất nằm xa mặt trời hơn do quỹ đạo của Trái đất hình Elip nên có sự thay đổi về khoảng cách từ Trái đất đến Mặt trời. Khoảng cách này chênh lệch tới khoảng ba triệu dặm (5 triệu km) và làm bức xạ nhiệt của trái đất nhận được nhiều hơn các ngày bình thường 7%.
Nếu bạn là người thích khám phá khoa học, bạn sẽ thấy ngày hạ chí có hoàng hôn lâu nhất trong năm. Tại thời điểm hoàng hôn, nhiệt độ ở chân Mặt trời là khoảng từ 12- 18 độ.
Ngày chí diễn ra hai lần trong năm, một vào mùa hè được gọi là ngày Hạ chí vào tháng 6, và một còn lại vào mùa đông được gọi là ngày Đông chí vào tháng 12. Ngày Hạ chí thì Mặt Trời nằm cao nhất về hướng bắc, ngày Đông chí thì Mặt Trời nằm cao nhất về hướng nam.
Thời điểm Hạ chí là duy nhất, nó tương ứng với các giờ khác nhau ở mỗi địa điểm và do đó tương ứng với ngày cũng khác nhau. Tuy nhiên, ở những địa điểm lệch về phía Đông nhiều hơn thì sự lệch múi giờ sẽ dẫn tới lệch về ngày.
Vì sao ngày hạ chí không rơi vào cùng thời điểm ở các năm khác nhau?
Hạ chí không rơi vào cùng thời điểm ở các năm khác nhau. Vì bản thân chu kỳ của Trái đất quanh Mặt trời không tròn ngày - cụ thể là không phải đúng 365 mà là ~365,2422 ngày (do đó mới cần có những năm nhuận 366 ngày để bù vào phần thừa đó), đồng thời bản thân trục Trái đất vẫn có dao động theo thời gian, nên Hạ chí (cũng như Đông chí, Xuân phân và Thu phân) không phải một thời điểm cố định ở mọi năm mà có dao động. Vì vậy ở cùng một địa điểm, Hạ chí có thể rơi vào 21 hoặc 22 tháng 6 tùy theo mỗi năm chứ không phải luôn là cùng ngày.
Khi Hạ chí bắt đầu, bán cầu Bắc nghiêng hẳn về phía Mặt trời 23,5 độ nên lượng ánh sáng ở đây nhận được sẽ rất nhiều, dẫn đến việc thời gian ban ngày trong tiết khí này sẽ lớn nhất trong năm, ngày dài hơn đêm, trời lâu tối và nhanh sáng. Thậm chí thời gian ban ngày có thể dài đến mức một số thành phố ở Bắc Âu có hiện tượng "đêm trắng", tức là không hề xuất hiện ban đêm.
Những điều thú vị về ngày hạ chí mà ít ai biết
Trái đất xa Mặt trời nhất: Nhiều người cho rằng, vào Tiết Hạ chí là khoảng thời gian mà Trái đất gần Mặt trời nhất do nhận được nhiều ánh sáng và bức xạ, nhưng thật ra vào ngày này, khoảng cách từ Trái đất đến Mặt trời là xa nhất trong năm. Nguyên nhân là do chỉ sau ngày Hạ chí vài tuần Trái đất sẽ di chuyển đến điểm Aphelion (viễn nhật) là điểm trên quỹ đạo mà Trái đất xa Mặt trời nhất.
Hạ chí không dành riêng cho Trái đất: Không chỉ riêng Trái đất mà tất cả các hành tinh trong hệ mặt trời đều có ngày Hạ chí. Theo đó, Hạ chí của sao Hỏa sẽ xảy ra sau Trái đất vài ngày và sao Thiên Vương sẽ có Hạ chí diễn ra 84 năm/lần.
Hạ chí không phải là ngày nóng nhất năm: Ngày hạ chí sẽ nhận được nhiều ánh sáng và bức xạ của mặt trời, nhưng không có nghĩa là ngày nóng nhất trong năm. Thực tế, ngày nóng nhất trong năm tại bán cầu Bắc sẽ rơi vào tháng 7 hoặc tháng 8 khi các lục địa và đại dương nóng lên, nhiệt độ tăng cao hơn và được gọi là “sự trễ mùa”.
