Chuyên gia địa chất cảnh báo về thảm họa sạt trượt

Phong Điền nằm trên đứt gãy sạt trượt mạnh

Nói về vụ sạt lở ở khu vực thủy điện Rào Trăng (Phong Điền, Thừa Thiên - Huế), TS Trịnh Xuân Hòa, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản cho hay, các nhà khoa học của Viện đã nghiên cứu bản đồ điều tra hiện trạng tình hình sụt lún, sạt lở đất khu vực Phong Điền. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tại địa bàn huyện Phong Điền, nhóm nghiên cứu đã phát hiện 1 hệ thống đứt gãy chính theo phương Tây Bắc - Đông Nam và các đứt gãy phụ. Các hệ thống đứt gãy này phát triển rất mạnh mẽ, với nhiều phương giao cắt nhau làm cho tại các khu vực này xuất hiện các đới dập vỡ quy mô rộng, đá bị giập vỡ nứt nẻ mạnh. Đặc điểm địa chất khu vực này rất đặc thù. Vỏ phong hóa phát triển dày, nhất là các nhóm đá phun trào axit và nhóm đá biến chất giàu alumosilicat, vật liệu phong hóa bở rời hoặc hỗn độn mềm - cứng, khả năng liên kết kém.

Đa số địa hình sườn núi có độ dốc trung bình đến cao (20 độ), là nơi quá trình trọng lực sườn xảy ra mạnh và rất mạnh. Nhóm nguyên nhân tác động kích hoạt rõ ràng nhất là do mưa và cắt xẻ taluy để làm đường giao thông và lấy mặt bằng xây dựng nhà ở, làm mất cân bằng sườn dốc, dẫn đến nguy cơ xảy ra trượt lở đất đá. Theo kết quả điều tra, tất cả các điểm trượt đều xảy ra khi có mưa hoặc trước đó có mưa lớn kéo dài. Thống kê có 40/42 điểm trượt xảy ra tại taluy - sườn nhân tạo. Riêng tại khu vực thủy điện Rào Trăng 3, đề án nghiên cứu cũng chỉ rõ yếu tố nguy hiểm về địa hình như: Hai bên bờ sông dốc và hẹp, mặt cắt thung lũng dạng chữ V, kéo dài theo phương vĩ tuyến.

TS Trần Tân Văn, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản cho biết, bản đồ phân vùng cảnh báo trượt lở đã được xây dựng từ các tỉnh miền núi phía Bắc cho đến Quảng Trị. Tháng 6/2020 Viện đã bàn giao bản đồ này cho 3 tỉnh là Quảng Nam, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế. Sau khi điều tra hiện trạng, các nhà khoa học đã phân vùng cảnh báo các điểm có nguy cơ xảy ra sạt trượt lớn, trong đó có các điểm xảy ra sạt trượt gây thiệt hại nghiêm trọng về người như ở Phong Điền và Hướng Hoá. Bản đồ phân vùng này có hai tác dụng là làm căn cứ để điều chỉnh quy hoạch cơ sở hạ tầng dân cư và tiến hành sơ tán khi mùa mưa kéo dài, lũ xuất hiện.

“Trong số các tỉnh miền Trung đang có lượng mưa lớn thì tất cả các điểm này đều có địa hình đồi núi dốc, phân nhánh mạnh, tác động của con người lớn, phong hoá cao… nên tất cả đều có khả năng xảy ra sạt trượt lớn. Người dân, cơ quan chức năng cần lên phương án tìm sẵn điểm sơ tán và có phương pháp cảnh báo liên tục đến người dân”, PGS.TS Trần Tân Văn cho hay.

Đa phần nhà ở miền núi nằm trong nguy cơ sạt lở

Theo PGS.TS Trần Tân Văn, có một điều ông đã cảnh báo từ lâu nhưng chưa được lắng nghe đúng mức là việc xây dựng công trình, nhà cửa ở chân các sườn đồi, sườn dốc sẽ dẫn đến nguy cơ sạt trượt rất lớn. Hiện nay, không chỉ ở miền Trung mà đa phần các tỉnh miền núi, hiện tượng này là phổ biến. Người dân có thói quen tạo mặt bằng xây nhà cửa, công trình bằng cách xúc đất, san phẳng ở chân đồi. Các sườn đồi, dốc đã trải qua nhiều năm ổn định địa chất, về tự nhiên chúng gần như không sạt trượt. Nhưng khi con người can thiệp, san phẳng chân đồi, “cắt chân” đồi sẽ làm mất cân bằng giữa lực gây trượt và kháng trượt địa chất. Khi thời tiết khô ráo thì không sao, nhưng khi mưa xuống kéo dài, khả năng kháng trượt của nền đất sẽ rất yếu dẫn đến trượt lở. “Thay vì xây nhà bằng cách căn chân đồi dốc, tốt hơn cả là xây trên sườn dốc tự nhiên”, PGS.TS Trần Tân Văn cho hay.

Sạt trượt không chỉ xảy ra trong khi mưa mà còn có thể xảy ra sau khi mưa một thời gian khá dài, khi đất vẫn còn ngậm nước. Chỉ đến khi toàn bộ nền địa chất đã khô hẳn thì mới kết thúc chu trình sạt trượt. Do vậy, TS Trần Tân Văn cảnh báo người dân phải hết sức cảnh giác trước khi trở lại sinh sống ở các khu vực có nguy cơ, đã xảy ra sạt trượt. Tốt nhất là sơ tán, chọn một địa điểm khác an toàn hơn để xây dựng nhà cửa. Bản đồ cảnh báo sạt trượt đã được các nhà khoa học bàn giao cho Sở Tài Nguyên và Môi trường địa phương, người dân có thể tham khảo.

Các chuyên gia cho rằng, thực tế do biến đổi khí hậu, thiên tai đạt mức kỷ lục và thậm chí là hơn như thế, có thể xảy ra bất kỳ lúc nào. Công tác phòng tránh giảm nhẹ thiên tai phải làm theo cách khác. Cần tuân thủ và lắng nghe cảnh báo từ giới khoa học, sẵn sàng ứng phó ở mức cao hơn và chuyên nghiệp hơn. Công tác phòng tránh phải làm sớm trước mùa mưa bão, tìm sẵn các địa điểm để sơ tán, luyện tập phòng bị trước, các phương án chuẩn bị trước với từng kịch bản. Lực lượng cứu nạn cũng cần được trang bị tốt hơn.