19 năm mới có 1 lần Trăng xanh vào Halloween
Ngày lễ Halloween năm nay (31/10) rơi trúng vào ngày Trăng xanh. Nếu bỏ qua đợt Trăng xanh trùng khớp với Halloween năm nay, chúng ta phải đợi đến năm 2039 để được nhìn thấy lần nữa. Mọi người cũng cần lưu ý rằng, mặc dù có tên gọi là Trăng xanh, nhưng Mặt Trăng không bị đổi màu như hiện tượng Trăng máu diễn ra khi nguyệt thực toàn phần. Màu sắc của trăng sẽ tùy vào điều kiện thời tiết thích hợp.
Trăng xanh là một vấn đề thuần túy mang tính văn hóa của nhiều quốc gia phương Tây trước kia. Vốn dĩ nó đã không được nhắc tới rất lâu cho tới một số năm gần đây khi báo chí nhắc tới với một chút thiếu diễn giải của người viết và thiếu kiến thức của người đọc thì nó dễ dẫn đến những ngộ nhận.
Trong âm lịch mà Việt Nam cùng nhiều nước phương Đông sử dụng thì tính theo chu kỳ Trăng, mỗi năm có 12 tuần trăng. Tuy nhiên, độ dài của tuần trăng chỉ có 29,53 ngày nên tháng âm lịch chỉ dài 29 hoặc 30 ngày. Như vậy, 12 tuần Trăng thực ra chưa đủ 12 tháng dương lịch.
Trong dương lịch, chúng ta biết rằng 4 mùa được chia tương đối đều, mỗi mùa có độ dài 3 tháng và được định mốc bởi hai lần phân hoặc chí. Vì 3 tháng này dài hơn 3 tuần Trăng nên nếu một lần trăng tròn rơi vào một trong vài ngày đầu tiên của một mùa thì một trong số vài ngày cuối cùng của mùa đó có thể là lần Trăng tròn thứ tư (trong khi lẽ ra một mùa chỉ có thể có 3 lần Trăng tròn). Trong trường hợp đó, lần Trăng tròn thứ ba trong số bốn lần Trăng tròn của một mùa được gọi là Trăng xanh. Theo cách tính này cứ khoảng 3 năm thì có một lần Trăng xanh của mùa.
Còn một cách hiểu khác là trăng xanh của tháng. Cách hiểu này chỉ mới xuất hiện vào giữa thế kỷ 20 và khiến cho việc một lần Trăng tròn nào đó được gọi là Trăng xanh trở nên phổ biến hơn. Theo cách này thì Trăng xanh còn để chỉ lần Trăng tròn thứ hai trong tháng dương lịch. Như trên đã nói chu kỳ tuần Trăng là 29.53 ngày, trong khi mỗi tháng có 30 hoặc 31 ngày, vậy nên nếu thời điểm Trăng tròn rơi vào ngày mùng 1 của một tháng thì ngày 30 hoặc 31 của tháng đó cũng sẽ lặp lại pha này của Mặt Trăng. Lần Trăng tròn thứ hai của một tháng này được gọi là Trăng xanh. Trăng xanh của tháng như vậy dễ xảy ra hơn, khoảng 2 năm đến dưới 3 năm một lần.
Trăng xanh có hiếm không?
Kết hợp cả hai định nghĩa trên thì cứ hơn 1 năm là có một lần Trăng tròn được tính là Trăng xanh, nên nó không hề hiếm. Có chăng hiếm là trường hợp một năm có 2 lần như vậy. Việc một năm có cả Trăng xanh mùa và Trăng xanh tháng là vô cùng hãn hữu.
Trăng xanh không phải là hiện tượng thiên văn. Chúng ta đã thấy có hai cách định nghĩa và vẫn được song song sử dụng ngày nay. Tuy nhiên, theo cả hai cách thì về bản chất Mặt Trăng vẫn chỉ tròn như bao lần nó đi tới điểm đối xứng với Mặt Trời, như tất cả những đêm 15, 16 âm lịch mà chúng ta có thể quan sát. Đôi khi và tại một số khu vực không khí ô nhiễm do khí thải hay các vụ phun trào núi lửa, Mặt Trăng (dù không phải pha tròn) cũng có thể có ánh xanh, nhưng đó chỉ là do khúc xạ ánh sáng trong khí quyển. Mặt Trăng không hề chuyển thành màu xanh, cũng không gây ra bất cứ hiện tượng vật lý nào, càng không phải bất cứ điềm báo nào cả.
Đặng Vũ Tuấn Sơn (Chủ tịch Hội Thiên văn học trẻ Việt Nam)
